آشنایی با گل محمدی

زمان باز شدن گل ها در اوائل اردیبهشت تا اوائل تیرماه می باشد

گل محمدی  –  DAMASK ROSE

نام علمی : ROSA DAMASCENA

خانواده : ROSACEAE  – گل سرخیان

آکثراً در آسیا، با گونه هایی در اروپا، شمال آمریکا و شمال غرب آفریقا : بومی منطقه

خاک و تغذیه : خاک سبک لومی شنی یا لومی رسی با حاصلخیزی مناسب  

دمای ایده آل : 20 درجه سانتیگراد

محیط  آبیاری و رطوبت : کمی مرطوب

نور محیط : زیاد

گل محمدی:

گل محمدی گیاهی چندساله از جنس رزا (Rosa) و خانواده Rosaceae که دارای گل های زیبایی در رنگ های بسیار متنوع بیشتر قرمز و صورتی هستند و از آن گلاب می گیرند. اکثر گونه های آن بومی آسیا، و بعضی گونه ها بومی اروپا، شمال آمریکا و شمال غرب آفریقا می باشند.

گل محمدی یا گل گلاب با نام علمی Rosa damascena درختچه ای است خزندار ( Decideous ). گل محمدی از دیرباز در ایران کشت می‌شده‌ است و قسمت قابل مصرف آن گلبرگ است. ماده ٔ مؤثره ٔ آن تانن و موارد استعمال آن غرغره قابض، غرغره بورات دو سدیم است. گل سرخ. گل سوری. یک قسم از گل سرخ است. در اصفهان و کاشان از آن گلاب می‌گیرند و بعضی آنرا هم تقطیر می‌نمایند.

این نوع گل سرخ، برگ های مرکب از ۷ و به ندرت ۹ برگچه دندانه دار دارد و به نظر می رسد که نوعی دو رگه ثابت از Rosa gallica و Rosa canina می‌باشد. عده‌ای آن را یک دورگه ثابت از Rosa gallica و Rosa moschata ذکر نموده‌اند. گلبرگ های آن رنگ صورتی روشن یا سفید دارد.

گل محمدی درختچه ای دارای شاخه های گل دهنده تیغ دار، استوانه‌ای شکل، بدون شیار و دارای برگهای مرکب شانه‌ای که دارای ۵-۳ برگچه متقابل دندانه دار می باشد. رگبرگ های پشت برگ مشخص و بهم رفته، برگچه چرمی و بیضی شکل، نوک تیز به طول ۵-۳ سانتی متر، و روی برگ ها صاف و سبز و پشت آنها سبز کمرنگ و دمگبرگ هایش خزی و نمدی است و با کرک های غده ای پوشیده شده و تا انتهای جام گل کشیده شده است.

گل ها به شکل صورتی خوشرنگ با ۳۲ گلبرگ صورتی مشابه و یکدست که در اوائل صبح شروع به ظاهر شدن می‌نمایند. کاسبرگ ها به تعداد ۵ عدد که حداقل سه تای آنها دارای زوائد بزرگی در لبه‌ها هستند. پرچم‌ها زرد رنگ به تعداد ۱۰۰ عدد در ترکیب گل وجود دارند. میوه آن پس از ریزش گلبرگ ها گوشتی گرد و یا تخم مرغی به طول ۵/۱ سانتی متر که در داخل برجستگی کوزه‌ای شکل زیر گلبرگ ها قرار دارند.

زمان باز شدن گل ها در اوائل اردیبهشت تا اوائل تیرماه می باشد. و در هر منطقه مدت زمان باز شدن گلها ۳۰-۲۰ روز طول می‌کشد. دوام گل حداکثر یک روز بوده و بعد از آن رنگ صورتی خوش رنگ گلبرگ ها به سفید می گراید و با اندک نسیمی گلبرگ ها پرپر شده و می‌ریزند.

مناطق مورد کشت گل محمدی اغلب مناطق کوهپایه‌ای و اقالیم خشک و نیمه خشک با تابستانهای معتدل و خشک و زمستانهای سرد می‌باشد.

در حال حاضر کشت گل محمدی در ۱۴ استان کشور صورت می‌پذیرد که مهمترین آنها استانهای کرمان، فارس(میمند)، اصفهان(کاشان) و آذربایجان شرقی است و در مابقی استان ها کشت بیشتر به صورت پراکنده می باشد.

همزمان با بهار و ماه های اردیبهشت و خرداد، گل های محمدی با عطری دل انگیز محیط پیرامون را عطر آگین می کنند. در این زمان کارگاه های سنتی و صنعتی مختلف گلابگیری در اقصی نقاط، با وسایل تقطیر، گل ها را هر روز صبح زود، قبل از باز شدن کامل غنچه، چیده و به همراه بخار آب در دیگ های مخبلف، تقطیر می نماید. اسانس حاصله که در قسمت فوقانی پارچه جمع آوری شده، تجمع می یابد را جدا و پس از آبگیری در درون شیشه های در بسته، دور از نور نگهداری می کنند، اسانس را در ظروفی که اطراف آن توسط نمد پوشیده شده است، عرضه می نمایند، آب باقیمانده حاصل از عمل تقطیر را به عنوان «گلاب » به مصارف مختلف می رساند. از هر ۳۰۰۰ کیلوگرم ، حدود یک کیلو اسانس به دست می آید.

اسانس رز یکی از عطرهای بسیار معروف می باشد که به طور وسیع در عطر سازی و سایر فرآورده های آرایشی ( پودر دندان و انواع پمادها ) به عنوان خوشبو کننده به کار می رود. قسمت اعظم اسانس گل محمدی در گلاب، به عنوان تقویت کننده قلب و تهیه شربت مصرف می شود. کشورهای بالکان، فرانسه، ترکیه، مراکش، اسپانیا و ایران تولید می شود.براورد قابل قبول مصرف میکرو گرم به ازاء هر کیلو وزن بدن برای ستیرال ژرانیل استات، سیترونلول، لینالیل، استات بر حسب سیترال می باشد.

صنعت گلاب گیری: ایران باستان، از دوران های بسیار گذشته، به صنعت گلاب گیری اشتهار داشته و این کشور مرکز اصلی گل سرخ و گیاهان معطر به شمار می رفته است. بیشترین کارگاه های تولید گلاب در میمند و فیروز آباد فارس بوده است. حمله مغولان همراه با نابودی همه چیز، این صنعت را نیز دچار رکورد نمود، به طوریکه از آن تاریخ تا کنون این صنعت رواج قبلی خود را باز نیافته است.

هنر گلابگیری در قرن دهم میلادی توسط اعراب به اروپا بده شد و اولین کشور اروپائی که این هنر را در خدمت گرفت، اسپانیا بود. عطر و گلاب گل سرخ ایران به علت شرایط مناسب آب و هوائی، از مرغوبیت خاصی برخوردار است. به جهت اینکه به مقدار کم تولید و بیشتر در داخل کشور مصرف می شود. از شهرت جهانی برخوردار است. اکثر کشورهای عربی حوضه خلیج فارس، انواع مختلف عرقیات و گلاب را از ایران تهیه می کنند. متأسفانه اکثر مراکز و کارگاه های گلابگیری کشور به صورت سنتی انجام می گیرد. کمتر تولید کننده ای با شیمی ترکیبات مواد تولید شده آن آشنائی دارد.

آب مقطر ( گلاب ) گل سرخ: آب مقطر حاصل از تقطیر گل سرخ را گلاب می نامند. تفاوت گلاب ایران با سایر کشورها در این است که گلاب ایران در واقع از تقطیر گل های تازه محمدی با آب مقطر تهیه می شود، در صورتی که گلاب سایر کشورها، از طریق حل کردن اسانس گل محمدی در آب مقطر به دست می آورند.هنگامی که آب مقطر گل سرخ به طریقه مصنوعی تهیه شود. ژرانیول با درصد زیادی در آب حل شده، ولی استرها روی صافی باقی می مانند. به عبارت دیگر، یکی از مشخصات گل سرخ حضور هیدروکربنهای دارای ۱۵ تا ۲۲ اتم کربن است که نسبت ۹/۲۲ درصد در آن موجود هستند. این هیدروکربن ها ( استرها ) به مقدار زیاد در هنگام تهیه آب مقطر به روش مصنوعی توسط صافی گرفته شده و به هدر می رود.

مزاج: مرکب القوی، در بعضی انواع آن سرد و خشک ذکر شده ولی در کل این گیاه داراری مزاجی معتدل می باشد.

طرز تهیه روغن گل محمدی:

1) گلبرگهای تازه + روغن کنجد یا روغن زیتون=> در آفتاب => به محض سفید شدن گلبرگها=> فشرده => تفاله را خارج=> + گلبرگ تازه => خروج تفاله ==——–==> تا هفت بار 2) برگ گل تازه + روغن کنجد یا زیتون=> جوشیدن روی آتش ملایم ( = دهن ورد مطبوخ، روغن گل پخته)

خواص (بر اساس طرق استفاده): گلبرگ ها و غنچه تازه: مفرح،مقوی، مسهل، مسکن صفرا، رقیق کننده بلغم

• ضماد: نافع برای ورم مقعد، رفع جوش، التیام زخمها ( آبله)،خشک کردن زخم ها، رفع خونریزی و رطوبات رحم، رفع زگیل، ناراحتی های پوستی، رویانییدن گوشت تازه بر زخمهای عمیق، تحلیل ورم های گرم، شکستگی اعضاء

• مالیدن: رفع سردرد گرم، چشم درد، گوش درد، تقویت دندان و لثه، ترمیم زخم های دهان،رفع بد بویی عرق، قطع عرق ( جزء داروهای گیرنده در درمان چشم درد و التهاب چشم)

• غرغره: مقوی دل و دماغ

• بخور: درمان نزله گرم،عفونت بینی، بواسیر(پولیپ) بینی

• عصاره گل خشک شده: قابض، رفع خونریزی سینه، قطع اخلاط خونی، رفع رطوبات معده، درمان یبوست، رفع خفقان گرم، رفع ضعف قلب، بند آوردن اسهال های گرم (جزء داروهای سرد مزاج برای علاج سوءمزاج قلب و خفقان گرم قلب)

• ضماد: خشک کردن رطوبتها

• خوردن گل بن: قطع اخلاط خونی از سینه، قابض، بند آوردن اسهال

• خوردن زرود: بند آوردن خونریزی ازهرعضوی، قطع اسهال های سخت

خواص روغن: قابض، محلل، بازکننده مجاری، مسهل موضعی: رفع سردرد، تقویت دماغ، رفع بی خوابی، تسکین درد گوش، درد سر، درد دندان، رویانییدن گوشت بر زخم های عمیق، خشک کردن رطوبات و چرکها، سوختگی آتش، رفع عرق

• خوردن: مسهل مواد لزج، بند آوردن اسهالهای صفراوی، مسکن التهاب معده، زخم روده، دل درد، دل پیچه

• تنقیه: درمان زخم روده ها، دل درد و دل پیچه

• خوردن: رفع عوارض حادث از زکام، قطع خونریزی از سینه، خشونت صدا، ضد سرفه، خفقان گرم، درد معده و روده، دل پیچه سرد و گرم، درد کبد و طحال، علاج نزله سرد

• بوییدن: سردردهای گرم، دردچشم، + قرنفل=> سردردهای سرد، تقویت دماغ، حواس، ایجاد نشاط، تقویت دل، رفع خماری، بی هوشی، خفقان

• گل قند (غنچه گل ساییده شده+ گلاب+ قند سفید ساییده شده+ گلیسیرین): قابض

• عسل وردی (غنچه گل ساییده شده + عسل سفید+ الکل ): تنطور

• غرغره گل سرخ (عسل وردی +آب): قابض ضعیف

• سرکه گل سرخ: گل سرخ خشک نیم کوب + اسیداستیک + سرکه ==> 8 روز بخیسانند==> با فشار از پارچه بگذرانند ==> صاف

• شربت گل سرخ (غنچه گل + آب جوش + شکر سفید): مسهل

گلبرگ ها و غنچه تازه گل محمدی مفرح،مقوی، مسهل، مسکن صفرا، رقیق کننده بلغم می باشد

دمنوش غنچه گل محمدی 

روش اول

چند عدد میوه گل محمدی را در یک قوری آب جوش ریخته و بیست دقیقه صبر کنید تا دم بکشد و حاصل دمنوش را با مقداری عسل جرعه جرعه بنوشید.

روش دوم

15 تا 20 گرم گل محمدی خشک شده را در یک لیتر آب جوش دم کرده و حاصل دمنوش را پس از هر وعده غذا یک فنجان بنوشید.

روش سوم

یک قاشق غذاخوری پر از برگ‌های گلمحمدی و یک قاشق چایخوری چای سبز را در یک قوری چینی کوچک ریخته، آب جوش اضافه کنید. سپس صاف نمایید. فراموش نکنید برای دم کشیدن 5 تا 10 دقیقه زمان کافی است.

جهت رفع ترشحات سفید خانم ها

گاهی خانم‌ها دچار عارضه‌ای می‌شوند که ترشحات مایع سفید به مقدار زیاد از آن‌ها دفع می‌شود؛ برای معالجه‌ی این عارضه خانم‌ها باید پانزده تا سی گرم گل محمدی را در یک لیتر آب جوش دم کنند و روزی سه فنجان از آن را قبل از غذا مصرف کنند.

جهت تقویت معده 

دم کرده‌ی گلبرگ‌ها گل محمدی به مقداری که در بالا شرح دادیم، برای کسانی که معده‌شان ضعیف و همچنین کسانی که مزاجا ضعیف هستند و نمی‌توانند در مقابل معالجات سخت و طولانی مقاومت کنند مفید است و مصرف آن تجویز شده است.

جهت درمان آنژین و گلو درد 

کاسنی که مبتلا به این بیماری‌ها هستند باید سی گرم گل محمدی را در یک لیتر آب (پنج دقیقه بجوشانند و پنج دقیقه دم کند و با آن قرقره کنند) بهبود محسوسی در حالت بیماری خود احساس خواهند کرد.

شربت عسلی گل محمدی

برای معالجه‌ی آنژین شربت عسلی گل محمدی را توصیه کرده اند که طرز تهیه آن چنین است یک چهارم لیتر آب را به جوش بیاورید وقتی به جوش آمد آن را روی آتش بردارید و صد گرم گل محمدی را در آن بریزید و 24 ساعت بگذارید دم بکشد، بعد آن را صاف کنید و صد و پنجاه گرم عسل خالص طبیعی را به آن اضافه کنید و روی آتش ملایمی بگذارید و هم بزنید تا به شکل شربت سفتی قوام بیاید.

این شربت را باید در بطری ریخت و محفوظ نگه داشت و هر وقت عارضه‌ی آنژین پیش آمد کمی از آن را قرقره کرد.

گل قند 

در قدیم، مدت زمان درازی کسانی را که مبتلا به سل ریوی شده و از ریه‌ی آن ها خونریزی می‌شد معجونی می‌دادند از گل محمدی و شکر و گلاب ترکیب شده و به نام گل قند معروف بود و اعتقاد داشتند که این معجون سل ریوی را معالجه می‌کند.

شربت عالی گل محمدی 

به ترتیبی که در زیر شرح می‌دهیم می‌توانید شربتی عالی از گل محمدی تهیه کنید: 

شصت و پنج گرم گل محمدی را در یک لیتر و نیم آب روی آتش بگذارید و به جوش بیاورید، وقتی جوش آمد آن را از روی آتش بردارید و در ظرف را ببندید و بگذارید دوازده ساعت بماند و دم بکشد، بعد آن را با قشار صاف کنید و بک کیول و نیم شکر را به آن اضافه کرده و روی آتش بگذارید به جوش بیاید و وقتی جوش آمد با کفگیر کف آن را بگیرید و با آّب لیمو و با پرتقال و یا نارنج آن را معطر سازید و مصرف کنید. 

شربت گل محمدی در گذشته برای درمان بیماریهای گوارشی و تنفسی استفاده می گردید و علاوه بر آن برای رفع گرمازدگی نیز موثر است.

موارد منع و احتیاط در مصرف

غنچه گل محمدی هیچ گونه منع مصرفی ندارد ولی از آن جایی گه ملینی ملایم است نباید در مصرف آن زیاده روی کرد.

توضیحات بیشتر از غنچه گل محمدی 

اسانس گل محمدی  از پیچیده ترین فرآورده های معطر است که در آن حدود 500 ترکیب وجود دارد و هنوز بسیاری از ترکیبات آن شناسایی نگردیده است، به همین دلیل رعایت اصول برداشت و استخراج اسانس و  گلاب در گل محمدی از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که در غیر اینصورت بسیاری از ترکیبات ظریف و ارزشمند آن در معرض تخریب قرار می گیرند.

امروزه در اکثر منابع علمی از گلها و اسانس گل محمدی  به عنوان دارو یاد می شود و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار می گیرد.

اسانس گل محمدی عمدتاً به عنوان نشاط آور، ضد افسردگی، ضد فشارهای عصبی و ضد تنیدگی (استرس) مصرف می گردد.

گل محمدی بین سال های ۱۲۵۴ و ۱۲۷۶ از ایران به قاره اروپا راه یافت. محصول عمده این گل،گلاب، اسانس و گلبرگ خشکاست که از آن در صنایع دارویی، عطرسازی، فرآورده های بهداشتی، آرایشی و صنایع غذایی استفاده می شود.

● خواص:

▪️ گل محمدی، دردهای روماتیسمی را درمان می کند.

▪️ برای بیماری های قلبی مفید است.

▪️ برای تقویت اعصاب به کار می رود.

▪️ ناراحتی گوارش از جمله معده درد را برطرف می کند.

● خواص گلاب:

▪️ خاصیت آرام بخش دارد.

▪️ افسردگی، خشم، ترس و اندوه را برطرف می کند.

▪️ گردش ضعیف خون و ناراحتی های مربوط به قلب چون تپش قلب و فشار خون بالا را درمان می کند.

▪️ تقویت کننده کبد و کیسه صفراست.

▪️ ناراحتی تنفسی مانند، آسم سرفه و تب یونجه را برطرف می کند.

▪️ خاصیت مرطوب کننده و آب رسانی به پوست دارد. مویرگ های آسیب دیده، التهاب های پوستی، قرمزی پوست، اگزما و تبخال را درمان می کند.

▪️ شربت گلاب گرمازدگی را برطرف می کند.

گردآوری: بخش علمی